C. Hà Hoàng Cựu Tốt - Trương Kiều

<C.084><Dịch Cổ Thi>

Loạt bài: Đường Thi và Chiến Tranh

Bài 2: HÀ HOÀNG CỰU TỐT
Tác giả: TRƯƠNG KIỀU



★ Nguyên bản

河湟舊卒
少年隨將討河湟，
頭白時清返故鄉。
十萬漢軍零落盡，
獨吹邊曲向殘陽。
張喬

★ Phiên âm

HÀ HOÀNG CỰU TỐT

Thiếu niên tùy tướng thảo hà hoàng
Đầu bạch thời thanh phản cố hương
Thập vạn Hán quân linh lạc tận
Độc xuy biên khúc hướng tàn dương.

TRƯƠNG KIỀU

★ Dịch nghĩa

Lúc thiếu niên theo tướng quân đi đánh giặc ở Hà Hoàng,
Đến khi đầu bạc mới dẹp yên giặc được trở về quê cũ.
Cả chục vạn binh lính người Hán nay lạc mất hết cả,
Một mình lấy sáo hướng về mặt trời lặn mà thổi các khúc ca biên ải.

★ Dịch thơ 

NGƯỜI CỰU CHIẾN BINH

- Thất ngôn
Hà Hoàng lúc trẻ dặm xông pha
Tóc bạc thời yên trở lại nhà
Mười vạn lính xưa tan mất hết
Mình ta thổi sáo lúc chiều tà

- Lục bát
Hà Hoàng lúc trẻ xông pha
Thời yên tóc bạc về nhà dưỡng thân
Lính xưa mười vạn tiệt phần
Mình ta thổi sáo bâng khuâng chiều tàn!

Mai Thắng

★ BIÊN SOẠN CỦA ĐỖ CHIÊU ĐỨC

        Để nối tiếp theo cái hào khí " Túy ngọa sa trường " của Vương Hàn, TRƯƠNG KIỀU cũng người của thời Vãn Đường nói lên cái vô tình tàn khốc của chiến tranh bằng một bài tứ tuyệt thật đơn sơ bình dị mà dễ làm xúc động lòng người ! Xin mời đọc bài HÀ HOÀNG CỰU TỐT...

• CHÚ THÍCH :

        * TRƯƠNG KIỀU, thi nhân đời Tàn Đường, không rõ năm sanh năm mất, tự là Bá Thiên, người đất Trì Châu ( thuộc huyên Quí Trì, tỉnh An Huy hiện nay ). Khoảng giữa năm Hàm Thông ( 860-874 ) đậu Tiến Sĩ, sống ở đất Trường An, cùng với Hứa Đường, Trịnh Cốc... xưng là HÀM THÔNG THẬP TRIẾT. Khi loạn Hoàng Sào, ông ẩn cư ở Cửu Hoa Sơn và mất ở nơi đó. Ông làm thơ giản dị nhẹ nhàng, dễ đi vào lòng người, thiên về Ngũ Ngôn Luật Thi. Trong TOÀN ĐƯỜNG THI còn lưu lại 2 quyển thơ của Ông.

        HÀ HOÀNG 河湟 : là sông Hoàng Thủy, phát nguồn từ tỉnh Thanh Hải, chảy về đông đổ vào sông Hoàng Hà ra biển. Hà Hoàng trong thơ chỉ vùng đất Lũng Tây do Thổ Phồn chiếm giữ từ thời Đường Túc Tôn, bao gồm Qua Châu, Y Châu... mười châu quận luôn chìm ngập trong khói lửa chiến tranh do hai bên Hán Hồ luân phiên cát cứ ròng rã suốt cả trăm năm, dân chúng sống trong cảnh điêu linh đồ thán.
        CỰU TỐT : Cựu là Cũ, Tốt là Con Chốt, là Lính. CỰU TỐT là Người lính cũ, là Cựu Chiến Binh.
       THẢO : là Thảo Phạt, từ chỉ nước lớn đem binh đi đánh nước nhỏ, hoặc đi dẹp loạn.
        THỜI THANH : Thời cuộc trở nên thanh bình, không còn giặc giã nữa. THẬP VẠN : Mười Vạn là Một Trăm Ngàn.
        LINH LẠC : do thành ngữ THẤT LINH BÁT LẠC 七零八落 có nghĩa: "Thất Điên Bát Đão, để chỉ thua trận"; Tơi Bời Hoa Lá, dùng để chỉ cỏ cây"; "Ba Chìm Bảy Nổi, dùng để chỉ hoàn cảnh", nói theo bình dân "Thất Linh Bát Lạc là Xất Bất Xang Bang"!
        ĐỘC : là Đơn độc có một mình. XUY ; là Thổi ( Tiêu, hoặc Sáo ).
        BIÊN KHÚC : là Những khúc nhạc ngoài biên cương được thổi bằng Tiêu hoặc Sáo.
        8. TÀN DƯƠNG : là Ánh nắng tàn của buổi chiều tà.

• DỊCH NGHĨA :

Khi còn trẻ ta đã theo các tướng đi đánh giặc ở đất Hà Hoàng. Kịp đến lúc thanh bình thì đầu đã bạc mới được về lại cố hương. Mười vạn quân lính của người Hán khi xưa giờ đã tan tác gần hết ( may mà ta còn sống sót ). Một thân đơn độc ta cảm khái mà thổi lên khúc sáo của vùng biên tái trong ánh nắng chiều tàn thoi thóp !

• DIỄN NÔM :

NGƯỜI CỰU CHIẾN BINH ĐẤT HÀ HOÀNG

Trẻ đi đánh trận ở Hà Hoàng,
Đầu bạc mới về lại xóm làng.
Mười vạn Hán binh tan tác hết,
Một mình thổi sáo lúc chiều tàn !

Lục bát :
Trẻ đi đánh giặc Hà Hoàng,
Thanh bình đầu bạc về làng lang thang.
Trăm ngàn quân Hán tan hoang,
Một mình thổi sáo chiều tàn biên khu !

杜紹德  Đỗ Chiêu Đức.

------------------

★ TRÍCH DIỄN GIẢI CỦA THI VIỆN

• Giải thích

        Sông Hoàng bắt nguồn từ Thanh Hải, chảy hướng đông vào địa phận Cam Túc thì nhập vào sông Hoàng Hà để thoát ra biển. Lưu vực chỗ hai sông gặp nhau gọi là Hà Hoàng, nơi quân nhà Đường chiến đấu gian khổ gần 100 năm với giặc Thổ Phồn để bảo tồn giang sơn. Điển hình là người lính trong thơ, đi từ lúc thiếu niên, đến già tóc bạc mới được về.

• Dịch nghĩa của Thi Viện

Theo tướng quân đi đánh giặc ở Hà Hoàng từ lúc còn thiếu niên,
Đến khi đầu bạc mới dẹp yên, được trở về quê cũ.
Cả chục vạn binh lính người Hán nay tản mát hết cả,
Một mình lấy sáo hướng về mặt trời lặn thổi các ca khúc nơi biên ải.